Bullą „Ineffabilis Deus” z 8 grudnia 1854 roku papież Pius IX ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. Oficjalne sformułowanie owej prawdy wiary nie było łatwe. Przez wieki pojawiało się wiele wątpliwości i konfliktów na tym tle. Wszystkie one jednak były wynikiem wielkiej troski Kościoła o prawdziwość przekazu wiary. Dzisiaj już możemy w sposób uroczysty czcić Maryję jako poczętą bez grzechu pierworodnego.
Biblijne aspekty Niepokalanego Poczęcia
Każde chrześcijańskie życie jest przez Boga zamierzone i obdarzone łaską. Bóg jest Panem i Dawcą każdego życia. Nowy Testament w Maryi widzi święte Boże narzędzie: „Bądź pozdrowiona, pełna łaski (gr. Kecharitomene), Pan z Tobą, błogosławiona jesteś między niewiastami” (Łk 1, 28).
Maryja była pełna łaski od Boga, ponieważ miała stać się Matką Odkupiciela. Dziewica potrzebowała wewnętrznej gotowości do przyjęcia Mesjasza w swoim łonie. Pozdrowienie archanioła Gabriela jest potwierdzeniem, że Bóg szczególnie bliski jest Maryi. Skoro już wówczas została nazwana błogosławioną ze względu na swą wiarę, to świadczy o tym jej wewnętrzne przygotowanie. Jest to z pewnością biblijny zalążek dogmatu o wolności Maryi przed grzechem pierworodnym.
Trudności i dyskusje
Trudność w interpretacji dogmatu była widoczna podczas wyjaśniania odkupieńczego sensu śmierci Chrystusa. Mesjasz odkupił wszystkich ludzi, bez wyjątku. Jak zatem ma się to do Maryi, która będąc człowiekiem „nie potrzebowałaby” odkupienia? Przeciw uznaniu prawdy o Niepokalanym Poczęciu występowali św. Bernard i św. Tomasz.
W wyniku sporów na tle pojęciowym, wprowadzono określenie „praeredemptio”. Maryja korzystałaby zatem z łaski odkupienia na sposób uprzedni. Dzięki temu mogła być poczęta bez grzechu pierworodnego.
Magisterium Kościoła
W historii Kościoła powstały dwa obozy, które chciały rozwiązać kwestię Niepokalanego Poczęcia Maryi. Zwolennicy nazywali się Immakulistami (Niepokalani), przeciwnicy natomiast nazwali swoją grupę Makulistami. W XV wieku papież Sykstus IV w konstytucji „Grave nimis” zakazał zwolennikom Niepokalanego Poczęcia i jej przeciwnikom wzajemnego obrzucania się epitetem heretyka. Podczas Soboru Trydenckiego w dekrecie o grzechu pierworodnym wyjaśniono, że sobór nie zamierza obejmować tym dekretem mowy o grzechu pierworodnym świętej i niepokalanej Bożej Rodzicielki Maryi.
Po kilkuwiekowym zgłębianiu owej prawdy Pius IX w roku 1849 rozsyła ankietę do wszystkich biskupów: spośród 603, którzy odpowiedzieli, 546 opowiedziało się za ogłoszeniem dogmatu.
Bullę ogłaszającą dogmat przygotowywali jezuici: Giovanni Perrone i Carlo Passaglia oraz benedyktyn Prosper Gueranger. W 1854 roku, 8 grudnia papież Pius IX ogłosił:
„Nauka, która utrzymuje, że Najświętsza Maryja Panna od pierwszej chwili swego poczęcia – mocą szczególnej łaski i przywileju wszechmocnego Boga, mocą przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego – została zachowana nietknięta od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego, jest prawdą przez Boga objawioną i dlatego wszyscy wierni powinni w nią wytrwale i bez wahania wierzyć” (Denz 2803, BF VI, 89).
Dogmat wiary
Prawda Niepokalanego Poczęcia jest dogmatem wiary z uroczystego nauczania. Odkupienie powszechne Chrystusa wobec Maryi działa uprzednio. „Została zachowana” – powinna jak każdy człowiek podlegać grzechowi pierworodnemu, lecz jedynie dzięki szczególnej łasce Boga została od niego ustrzeżona.
Maryja była poczęta w łasce uświęcającej (stan dziecięctwa Bożego), była wolna od wszelkich kar związanych z grzechem pierworodnym (np. brak oglądania Boga w wieczności), była ustrzeżona od doczesnych konsekwencji grzechu pierworodnego (harmonia wewnętrzna).
Sobór Watykański II podkreśla związek Maryi z Adamem. Mówi o chrystologicznym odniesieniu dogmatu i jego wymiarze eklezjologicznym. Maryja „złączona jest ze wszystkimi ludźmi potrzebującymi zbawienia pochodzeniem z rodu Adama. Ale odkupiona jest w sposób wznioślejszy ze względu na zasługi swego Syna i zjednoczona z Nim węzłem ścisłym i nierozerwalnym” (LG 53).
