„Nazwa „alkohol” pochodzi z języka arabskiego: al-kuhal bądź al-kahul i oznacza delikatny puder, proszek do malowania powiek albo wysublimowaną, delikatną substancję do upiększania, malowania (…). Obecnie alkohol najczęściej znany jest w postaci płynnej jako bezbarwna ciecz o charakterystycznym zapachu i smaku, o odurzającym działaniu na psychikę ludzką. Otrzymywany jest bądź z rozcieńczonego spirytusu etylowego, bądź uzyskiwany przez destylację i fermentację winogron, owoców, drożdży”[1]. „Chemia zna liczne rodzaje alkoholi. Mają one rozmaite właściwości chemiczne i fizyczne, wszystkie są w różnych stopniach i przy użyciu różnych ilości trujące dla organizmu”[2].
Alkoholizm „nie oznacza jednego problemu, lecz grupę wielu zagadnień. W problemie alkoholizmu sprawą najbardziej istotną jest wpływ alkoholu na układ nerwowy człowieka. Podkreślam to, aby uwidocznić, że każdy, nawet odległy objaw alkoholizmu ma zawsze farmakologiczno-biologiczną przyczynę. A więc alkoholizm w swej istocie jest zagadnieniem medycznym, które ma jednak liczne i różnorodne skutki, np. w dziedzinie wychowania, gospodarki narodowej, prawa itd.”[3] Zgodnie z kryteriami DSM-IV[4] uzależnienie od alkoholu określa się jako patologiczny wzorzec picia, który powoduje upośledzenie funkcjonowania lub złe samopoczucie osoby pijącej[5]. Groźnym skutkiem picia alkoholu jest to, że ludzie popadają w nałóg alkoholowy[6]. „Uzależnienie od alkoholu jest chorobą, która zaczyna się i rozwija podstępnie, bez udziału świadomości zainteresowanego. Polega na niekontrolowanym piciu napojów alkoholowych”[7]. Aby rozpoznać, czy dana osoba uzależniła się, stworzono klasyfikację, która wskazuje na uzależnienie, jeżeli w ciągu 12 miesięcy pojawia się trzy z podanych tu siedmiu objawów.
- Tolerancja mierzona dwojako:
– potrzeba znaczącego zwiększenia ilości substancji, aby doprowadzić do pożądanego efektu lub objawów zatrucia,
– stałe przyjmowanie tej samej ilości substancji po pewnym czasie powoduje zmniejszenie efektu jej działania.
- Zespół abstynencyjny (odstawienia) ujawniający się jako:
– złe samopoczucie powstałe w następstwie odstawienia substancji (np. bóle głowy, nudności, potliwość, przyspieszona akcja serca, drżenie rąk, nadwrażliwość sensoryczna),
– przyjmowanie substancji w celu zapobieżenia objawom abstynencjalnym lub złagodzenia ich (tzw. klin lub leki psychotropowe[8]).
- Przyjmowanie substancji w większych ilościach, częściej i dłużej niż jednostka początkowo zamierzała.
- Nieskuteczne wysiłki przerwania picia, kontrolowania picia lub uwolnienia się od nałogu, mimo silnego pragnienia zapanowania nad nim.
- Przeznaczanie większości czasu na zdobywanie substancji, przyjmowanie jej lub uwolnienia się od skutków jej działania.
- Ograniczenie lub zarzucenie aktywności zawodowej, społecznej oraz rozrywkowej, którym zwykle jednostka poświęcała czas i uwagę.
- Kontynuowanie używania substancji, mimo świadomości stałych lub nawracających problemów fizycznych i psychicznych będących skutkiem picia”[9].
„Na kryteria diagnostyczne zespołu uzależnienia od alkoholu składają się trzy grupy objawów:
– zmiany w zachowaniu, sposób picia budzący uzależnienie, zwiększanie dawki alkoholu, picie ciągami, osłabienie reakcji na sankcje społeczne ze strony rodziny, zakładu pracy, władz itp.;
– zmiany subiektywne, upośledzenie lub utrata kontroli picia, głód alkoholowy, skoncentrowanie się na alkoholu, którego zdobycie bierze górę nad innymi celami życiowymi;
– zmiany psychobiologiczne, objawy zespołu abstynencyjnego, wzrost tolerancji alkoholu”[10].
Osoba nadużywająca alkohol naraża siebie na ogromne niebezpieczeństwo, ponieważ alkohol powoduje zaburzenia w metabolizmie organizmu. Zatrucie alkoholem wywołuje zaburzenia orientacji w czasie i miejscu, prowadzi do utraty świadomości oraz powoduje amnezję wsteczną. Choroby, jakie wywołuje alkoholizm to: uszkodzenie trzustki, marskość wątroby, choroba wrzodowa żołądka oraz dwunastnicy, jak również wiele zespołów psychotycznych, do których zaliczamy: psychozę alkoholową[11], halucynozę alkoholową[12] i wiele innych[13].
W Piśmie Świętym znajdujemy również pouczenia odnośnie alkoholu, „w Starym Testamencie odradzano nadmierne picie wina królom i przywódcom państwowym. W Nowym Testamencie jest mowa o tym, że osoba w starszym wieku, dla zachowania swojej godności, powinna unikać upijania się: „Starcy winni być ludźmi trzeźwymi, statecznymi, roztropnymi, odznaczającymi się zdrową wiarą, miłością i cierpliwością. Podobnie starsze kobiety winny być w zewnętrznym ułożeniu jak najskromniejsze, winny unikać plotek i oszczerstw, nie upijać się winem, a uczyć innych dobrego” (Tt 2, 2-3)”[14]. „Młodzież czerpie wzory picia alkoholu od dorosłych i to właśnie od ich postaw, przekonań i zachowania zależy, jakich wyborów w kwestiach związanych z alkoholem będą dokonywać nastolatki”[15].
[1] C. Cekiera, Ryzyko uzależnień, Lublin 1994, s. 77-78.
[2] J. Łopuszki, Nauczyciel a walka z alkoholizmem, Warszawa 1967, s. 13.
[3] J. Skala, Alkoholizm, Warszawa 1966, s. 1.
[4] DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Fourth Edition) – Kryteria klasyfikacji zaburzeń psychicznych, opublikowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w 1994 roku. Służą jako podstawa diagnozy chorób psychicznych. W podręczniku DSM-IV obok kryteriów diagnostycznych uwzględniono także opis zaburzeń i wytyczne do terapii. Innym dużym systemem klasyfikacyjnym stosowanym w psychologii klinicznej i w psychiatrii jest system prezentowany w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). Ostatniej rewizji DSM (DSM-IV) dokonano w celu skoordynowania terminologii z terminologią ICD-10.
[5] Por. I. Niewiadomska, M. Sikorska- Głodowicz, Alkohol, Lublin 2004, s. 76.
[6] Por. W. Grudzień, Informator działacza przeciwalkoholowego, Warszawa 1962, s. 17.
[7] J. K. Falkiewicz, ABC problemów alkoholowych, Warszawa 1993, s. 34.
[8] Leki psychotropowe – leki działające wybiórczo na ośrodkowy układ nerwowy i wywierające wpływ na stan psychiczny. Należą do nich: neuroleptyki (leki antypsychotyczne, wywołujące objawy parkinsonizmu, drżączka porażna), ataraktyki (leki zmniejszające lęk i napięcie psychiczne), tymoleptyki (leki podwyższające nastrój, antydepresyjne, depresja).
[9] I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Warszawa 2008, s. 128-129.
[10] J. Biedroń, Podstawowe problemy psychospołeczne osób uzależnionych od alkoholu,
w: Powołanie nr 29, Sandomierz 2002, s. 56-57.
[11] Psychoza alkoholowa – choroba psychiczna występująca u nałogowych alkoholików, należąca do psychoz intoksykacyjnych (wywołanych przez zatrucie). Charakteryzuje się ona brakiem krytycyzmu, niezdolnością do nawiązywania kontaktów z otoczeniem, niemożnością zapamiętywania faktów bieżących (aktualnych wydarzeń, nowych informacji) oraz konfabulacjami. Często towarzyszy jej zapalenie wielonerwowe.
[12] Halucynoza alkoholowa – zjawisko powstające na podłożu nałogowego lub przewlekłego alkoholizmu i polegające na występowaniu halucynacji słuchowych zazwyczaj o treści nieprzyjemnej dla chorego. Do halucynacji dołączają się często urojenia o treści prześladowczej. Chory może odczuwać lęk i przeżywać stan ostrego podniecenia psychoruchowego. Czasami halucynacje nie wywołują lęku, tak, że chory może nawet wykonywać swoją normalną pracę. Trwa ona zazwyczaj parę tygodni, czasami nawet miesięcy.
[13] Por. C. Cekiera, Ryzyko…, dz. cyt., s. 83.
[14] M. Owczarek, Alkohol w Biblii, w: Remedium nr 1, Warszawa 1995, s. 28.
[15] K. Łukowska, Jak piją polskie nastolatki, w: Świat problemów nr 7, Warszawa 2009, s. 5.