Gdy faryzeusze dowiedzieli się, że Jezus zamknął usta saduceuszom, zebrali się razem, a jeden z nich, uczony w Prawie, zapytał, wystawiając Go na próbę:
Nauczycielu, które przykazanie w Prawie jest największe?
On mu odpowiedział: Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem. To jest największe i pierwsze przykazanie. Drugie podobne jest do niego: Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego. Na tych dwóch przykazaniach opiera się całe Prawo i Prorocy.
- Autor: św. Mateusz – nawrócony celnik, Apostoł i Ewangelista
- Czas powstania Ewangelii: ok. 75 r. n. e.
- Miejsce spisania: Antiochia Syryjska
- Adresaci: Żydzi lub chrześcijanie nawróceni z judaizmu
- Główna myśl dzieła: Jezus dla Mateusza jest Nowym Mojżeszem, Który ustanawia nowy porządek prawny (nową Torę), oparty na przykazaniu miłości.
- Miejsce zdarzenia: Jerozolima
- Bohaterowie: Jezus, faryzeusze
- Kontekst: Faryzeusze i saduceusze ciągle polemizują z Jezusem, próbując przyłapać Go na jakimś słownym potknięciu.
- Rodzaj: dialog pouczeniowy
Po tym jak Jezus wyjaśnił wątpliwości saduceuszów odnośnie zmartwychwstania (w. 23-33) św. Mateusz wspomina, że faryzeusze zebrali się razem (w. 34), żeby wspólnie wymyślić kolejną „trudność” dla Jezusa. W tym sformułowaniu dostrzegamy echo Ps 2,2 – …zebrali się razem przeciw Panu… Trudno jest zrozumieć właściwą intencję pytania, które przedstawiciel faryzeuszów postawił Jezusowi. Trzeba tu zauważyć, że rabini spośród wszystkich 613 przykazań wyróżniali 248 zakazów i 365 nakazów różnej wartości tzw. małych i wielkich. Pytanie o „największe przykazanie” i wypowiedź Jezusa, który miałby wybrać spośród wszystkich to jedyne, mogła zostać różnie odebrana przez nauczycieli prawa, którzy bardzo szczegółowo opisywali te przykazania i często mieli odmienne zdania na temat tego pierwszego i najważniejszego.
Odpowiedź Jezusa, w której podkreśla, że kochanie Boga i bliźniego należy do najważniejszych obowiązków jest oczywiście przytoczeniem słów Pwt 6,4-5: Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem – Panem jedynym. Będziesz miłował Pana, Boga twojego, z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił. Występujący tu hebrajski czasownik „kochać” ma szerokie znaczenie. Najkrócej mówiąc, oznacza wszelką możliwość kochania. Miłowanie w judaizmie łączy się z czynami posłuszeństwa, stąd ważne jest kochanie całym, a niepodzielnym:
- sercem, które wyraża pełne posłuszeństwo; biblijne serce to miejsce podejmowania decyzji (!), a nie emocje, których symbolem są nerki
- duszą (czy też życiem), a więc gotowość na męczeństwo
- umysłem – tu poznanie intelektualne, wiedza.
Te trzy władze: serce, dusza i umysł określają przecież całego człowieka. W tym kochaniu chodzi przede wszystkim o posłuszeństwo Bogu stwórcy.
Drugie przykazanie to miłość bliźniego. Tu Jezus odwołuje się zapewne do Kpł 19,18: Nie będziesz szukał pomsty, nie będziesz żywił urazy do synów twego ludu, ale będziesz miłował bliźniego jak siebie samego. Miłować bliźniego to oczywiście, najkrócej mówiąc, przestrzegać względem niego przykazań dekalogu, tych praw, które dotyczą relacji z drugim: czcij ojca i matkę, nie zabijaj, nie cudzołóż, nie kradnij, nie mów fałszywie, nie pożądaj niczego, co należy do bliźniego. „Kochać jak siebie samego” możemy spróbować wytłumaczyć innym tekstem św. Mateusza: Wszystko więc, co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie! Albowiem na tym polega Prawo i Prorocy (7,12). Tu znów także pojawia się występujące i w tym fragmencie stwierdzenie, a w zasadzie potwierdzenie, będące niejako pieczęcią wypowiedzianych słów: na tym polega Prawo i Prorocy.
Nasza miłość Boga ma objawiać się przede wszystkim w bliskiej relacji z Nim oraz na oddawaniu Mu czci i uwielbianiu Go, uznając Boga za swojego Pana i Stwórcę. Miłość bliźniego to przede wszystkim pomoc drugiemu, uczynki miłosierdzia, czy też życzenie błogosławieństwa. W miłości Boga i bliźniego nie chodzi więc tylko o miłość emocjonalną, ale konkretną – wyrażaną w czynach.
w. 36: διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ;
– Didaskale, poia entole megale en to nomo?
– Nauczycielu, jakie przykazanie wielkie w prawie (jest)?
Mając na uwadze składnię języka greckiego, słusznie możemy przetłumaczyć przymiotnik “wielki” występujący tu w stopniu równym, w znaczeniu stopnia najwyższego – „jakie przykazanie największe w prawie (jest)”.
Z ciekawostek…
w. 37:
ἡ καρδία – (he kardia) – serce; wnętrze… „kardiologia”, a więc nauka o sercu, pochodzi właśnie od greckich słów ἡ καρδία i ὁ λόγος (ho logos) – słowo, nauka, itp. Podobnie ma się sprawa z ἡ ψυχή (he psyche), które oznacza duszę (zakres pojęciowy tego rzeczownika jest o wiele większy), analogicznie ἡ ψυχή i ὁ λόγος, czyli „psychologia”.
Wiele dziś o miłości… Jezus próbuje wyjaśniać, na czym polega prawdziwa miłość. Mówi, że najważniejsze na początku to oprzeć się na Bogu, który kocha każdego z nas bezgranicznie. W zasadzie trzeba tylko odpowiedzieć Panu tym samym. Mimo to i tak wiemy, że jest to bardzo trudne do osiągnięcia. W dzisiejszym świecie ciągle szukamy miłości. Często wewnętrznie czujemy się nie-kochani, bądź mało-kochani. I tu pojawia się ważne pytanie: jak kochać nie będąc, nie czując się kochanym? Od czego zacząć taką lekcję? Jedyną wskazówką, która przychodzi mi na myśl, a która też została wspomniana w tym komentarzu jest słowo, czasownik wyrażony w trybie rozkazującym, pojawiający się w Pwt 6,4 –
SŁUCHAJ!
(Szema!) שְׁמַ֖ע
Tak, zacznijmy od słuchania, wsłuchiwania się, słuchania i rozważania, słuchania i zachowywania słowa, które kieruje do mnie Bóg; pragnień, które wypowiada do mnie bliska mi osoba; prośby, z którą zwraca się do mnie czasem obcy mi człowiek.
Wierzę mocno, że jeśli wypełnimy to „przed-przykazanie” – zachętę do słuchania i rzeczywiście zaczniemy słuchać całym sercem, duszą i umysłem – zaczniemy też kochać…
Słuchaj! Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem,
a bliźniego swego jak siebie samego.